احمد شاه قاجار

دوران تحول (بخش هشتم - قرارداد ایران و انگلیس <قسمت پایانی>)

دولت انگلیس متعاقب تنظیم شدن قرار داد ,  به عمل و اجرایش اقدام نمود و وجهی در حدود دو میلیون لیره پرداخت کرد و سپس ژنرال دیکسن را در راس یک هیئت نظامی مامور طرح سازمان ارتش ایران ساخت . کمیسیون مختلطی مامورتجدید نظر در تعرفه های گمرکی شدند . کلنل آسمایس با یک عده از افسران انگلیسی به تهران آمدند در حالی که قرارداد هنوز دوره بحرانی را طی می کرد چون احمد شاه پیش از مسافرت به اروپا وثوق الدوله را احضار و به وی تغیر کرده و عدم موافقتش را با سیاست نخست وزیر اعلام داشته بود . احمد شاه بعد از ملاقات پدر در روسیه به پاریس رفت و رئیس جمهور فرانسه (پوان کاره) در هتل موریس از شاه ایران دیدن کرد و یک ضیافت ناهار به افتخارش ترتیب داد , وثوق الدوله به منظور اغتنام از فرصت , نصرت الدوله را به پاریس فرستاد تا با تدابیر محیلانه خویش شاه را به قبول قرارداد راضی کند لیکن شاه در تصمیمش راسخ بود و مقاومت به خرج می دهد و می گوید قرارداد منعقده برطبق مصالح دولتین نیست و به دوستی فیمابین لطمه می زند . به علاوه شاه مشروطه مجاز نیست بدون تصویب مجلس شورای ملی در باب قراردادهای مربوط به سیاست خارجی کشور اظهار عقیده نماید و چنین حقی مطابق قانون اساسی به شاه داده نشده است , این اظهارات مخالفت آمیز باعث می شود که انگلیسیها در وی به نظر خشم بنگرند . خشم مزبور وقتی غلیظ و به درجه بی نهایت می رسد که شاه ایران ازخواندن نطقی که می بایست در زمینه قرارداد , در سر میز میهمانی پادشاه انگلیس ایراد کند و نطق مزبور به وسیله نصرت الدوله تهیه شده و مورد تائید ناصر الملک (رجل سیاسی نامی ایران در آن زمان) قرار گرفته بود سر باز می زند و به طوری که خواهیم دید انگلیسیها از همان وقت مقدمات خلع قاجاریه را از سلطنت ایران فراهم می کنند زیرا سلطنت آن زمان در نظر انگلیسیها معنایی جزء تبعیت از سیاست انگلیس و تسلیم شدن بی چون و چرا به سیاست مزبور نداشت . احمد شاه بعد از دو ماه مسافرت و سیر آفاق و انفس  از راه بغداد به پایتخت باز می گردد . زمزمه عدم رضایت از قرارداد بلند و بلندتر می شود و حتی با کوشش انگلیسیها و مقامات ایرانی در ساکت کردن مردم و ستایش از قرار داد توفیقی به دست نمی آید , سرانجام کابینه وثوق الدوله ساقط و خود او از بیم تعرض مخالفین راه سفر فرنگ را در پیش می گیرد . حسن پیرنیا (مشیر الدوله) به جایش منصوب و اجرا قرارداد موکول به تصویب مجلس می شود . در باب اینکه قرارداد ایران و انگلیس را افکار عمومی ملت ایران چگونه تلقی می کرد کافی است در این مورد به اظهارات خود انگلیسیها توجه و مثلا به گفتار مستر ایدن نخست وزیر اسبق انگلیس استناد نمائیم که در سال 1321 شمسی در مجلس عوام انگلیس صریحا اظهار داشت : (( ما نمی خواهیم بار دیگر در ایران منفور خاص و عام شویم و مانند دورانی که قرارداد 1907 و 1919 منعقد شده بود در نظر مردم ایران بی ارزش و منفور شویم .))