نمای بیرونی منزل میرزا کوچک خان

توسعه و تکامل (بخش ششم)

دستگیری امین الدوله مقارن با زمانی است که روسها برای حفظ ارتباط نظامیشان با ارتش انگلیس , نقاط شمالی ایران را تصرف کرده و تا همدان پیش رانده اند و عثمانی ها برای جلوگیری از آنان از حدود آذربایجان و کردستان جلوتر آمده و بین طرفین زد و خورد و کشمکش های فراوان در جریان است .

دولت ایران که مایل نبود به تکلیف روس و انگلیس به اتحاد با این دو کشور تن در دهد و آلمان و اتریش و عثمانی را به دشمنی بشناسد مبغوض همسایگان شمالی و جنوبی واقع شده مجلس شورای ملی تعطیل و ملیون ایران (از هر طبقه و صنف) هنوز در مهاجرت به سر می بردند .

یک هیئت دولت در خارج از تهران به نام ((ایران آزاد)) از مهاجرین تشکیل یافته بود که نخست وزیرش نظام السلطنه مافی بود و شخصیت های ملی دیگر مانند سید حسن مدرس - فرزین - عزالممالک - ادیب السلطنه - سلیمان خان میکده - قاسم خان صور و غیره در این کابینه عضویت داشتند . کلنل محمد تقی خان پسیان رئیس ژاندارمری همدان به مهاجرین پیوسته و همراه احسان الله خان و حاجی محمد جعفر کنگاوری که دو نفر اخیر بعدا به جنگل ملحق شدند , در زد و خورد با روسها شرکت داشتند و قوای‌ روس را چند بار تا همدان عقب نشانیده اند .

نقشه متفقین , تلاقی نیروهای مشترکشان در بغداد است ژنرال باراتف تصمیم میگیرد با افزایش نیروهای تازه نفس راه همدان - خانقین را بگشاید عشایر کرد بالاخص سنجابی ها این پیشروی را معطل می کنند و شجاعانه با قوای باراتف میجنگند , عده ای از مهاجرین طرفدار آلمان و عده ای دیگر طرفدار عثمانی می شوند , عثمانی ها در کوت العماره به پیروزی نایل و تعدادی از هندی ها و انگلیسی ها را اسیر نموده , متوجه کرمانشاه می شوند و قوا روس را تا آوج عقب مینشانند ولی بر اثر پدافند قوای امدادی باراتف به همان سرعت که پیش آمده بودند عقب می کشند تا جایی که برای توقف ملیون ایرانی محلی در کشور باقی نمی ماند و وارد خاک عثمانی می شوند و برخلاف انتظار , همگی خلع سلاح می گردند حتی اسلحه و مهمات و پولهایی که دولت آلمان برای ملیون ایرانی ارسال داشته بود بدست افسران عثمانی مصادره می شود .

این رفتار خشن و غیر دوستانه را ملیون ایران تحمل نکرده به وطن باز می گردند و جمعی دیگر به آلمان و کشورهای دیگر اروپا رهسپار می شوند در این اثنا خبر می رسد که ژنرال توشاند فرمانده انگلیسی جبهه بغداد با 14 هزار نفر سپاهیانش به فرمانده عثمانی خلیل پاشا تسلیم شده و تسلیم شدنش پیشروی روسها را متوقف ساخته است . از نظر نظامی این یک تسلیم تعجب آوری بود اما از نظر سیاسی جلب حیرت نمی کرد , چون گفته می شد انگلیسها به عراق نظر خاصی دارند و همان نظرات خاص ایجاب می کند که از تصرف بغداد به دست روسها جلوگیری شود و تسلیم کوت العماره مقدمه اجرا این نیت است .

هضم یک چنین تدبیری البته آسان نیست زیرا نقشه استراتژیکی روس و انگلیس ایجاد چنین ارتباط را قبلا پیش بینی کرده بود به علاوه , تسلیم به قدرت دشمن آن هم با آن صورت افتضاح آمیز به توهم اینکه دولت دوست , نظری احتمالا به خاک دولت مغلوب دارد ظاهرا بعید به نظر می آید اما از جنبه اقتصاد و منابع عظیم نفت و مآل اندیشی انگلیسها , باور کردن چنین احتمالی دشوار نیست خاصه آنکه وضع جنگی کوت العماره ایجاب یک چنین تسلیم مفتضحانه را نمی نمود .